Wat hebben we daarvoor gedaan?

Realisatie NatuurNetwerk Nederland (NNN)

Gedurende 2023 richtten we in totaal 84 ha nieuwe natuur in, en verwierven we 92 ha grond :

• 92ha (gebieden + ecologische verbindingszones (EVZ’s)) kwam beschikbaar voor natuurinrichting, o.a. door grondaankopen en zelfrealisatie
• 74 ha natuurgebied is ingericht
• 10 ha binnen EVZ’s is ingericht via (zelf)realisatie

De inrichting van NNN Krimpenerwaard voeren we in stappen uit. Het deelgebied Krimpenerwaard (Den Hoek, 240 ha) besteedden we begin 2023 aan en ging toen ook van start. Voor de realisatie van de andere deelgebieden startten we de voorbereiding van de realisatie. Eerder dan verwacht vond afwaardering (van agrarische waarde naar natuur) van gronden in de Krimpenerwaard (44 ha) en Gouwe Wiericke (32 ha) (Noordse Buurt) plaats en daarmee zijn deze gronden beschikbaar voor inrichting.
Voor de meeste inrichtingsprojecten in Gouwe Wiericke is de voorbereiding en uitvoering in volle gang en kwam er 41 ha van de inrichting tot realisatie. In het laatste kwartaal van 2023 stelde de stuurgroep Gouwe Wiericke het definitieve inrichtingsplan voor Bodegraven Noord vast.
Daarnaast kwam er nog verspreid binnen het NNN 26 ha grond beschikbaar voor natuurinrichting en richtten we 43 ha kleinere gebieden en ecologische verbindingszones in. Door vertragingen in besluitvorming over inrichtingsplannen staat tijdige realisatie wel onder druk.

Buijtenland van Rhoon

De Gebiedscoöperatie Buijtenland van Rhoon (GC) werkte ook in 2023 aan de realisatie van uiteindelijk 600 ha akkernatuur, natuurinclusieve landbouw en recreatie. Dit volgens het Streefbeeld Buijtenland van Rhoon, en met een provinciale subsidie. De provincie stelt de hiervoor benodigde grond beschikbaar via zelfrealisatie of aankoop. In 2023 nam de hoeveelheid verworven grond toe naar 413 ha. Ook stelden we het Bestemmingsplan vast, wat verdere verwerving of zelfrealisatie ondersteunt. Op de beschikbare gronden leverde de GC in 2023 in totaal 17 kilometer natuurvriendelijke oevers op, langs 26 verschillende watergangen. Ook legden we tot nu toe 8 flora-akkers aan, met diverse bijzondere akkerbloemen. Hoewel de natuurmaatregelen nog niet helemaal af zijn, trekt de combinatie van kruidenrijke graslanden, percelen met stoppels, wintertarwe en wintervoedselvelden, al grote aantallen overwinterende akkervogels aan. Aan de noordkant van het gebied komt de grootste recreatieve toegang, de Poort van Buijtenland. De hiervoor benodigde overdracht van gronden schoven we door naar begin 2024.

Natuurbeheer

In 2023 stelden we natuurbeheerders in staat natuurgebieden te beheren door beheersubsidie beschikbaar te stellen. De subsidieregeling hiervoor staat open voor particuliere natuurbeheerders en terreinbeherende organisaties. Deze regeling vergoedt 84% van de voor Nederland in het algemeen berekende standaard kostprijs van het beheer. Ze voorziet ca. 28.100 ha van een natuurbeheersubsidie. Ook monitort men in de natuurgebieden en beoordeelt men op basis van deze monitoringsgegevens de kwaliteit van de natuurbeheertypen. Tot en met 2023 beoordeelde men 18.165 ha op kwaliteit. Hier kwam uit dat 69% van de kwaliteitsklasse ‘hoog’ is en 29% ‘midden’. 2% van de beoordeelde natuurgebieden komt op een kwaliteitsniveau ‘laag’ uit. Het voorgaande is op kaart te raadplegen via deze link: https://geo.zuid-holland.nl/data/natuur/snlbeo/natuur_landschapsbeheer.html .
We voeren jaarlijks gesprekken met de natuurbeheerders waarin de kwaliteit van de natuurgebieden aan bod komt. Ook bespreken we of aanvullende beheermaatregelen of eventuele kwaliteitsimpulsen nodig zijn. Voor deze kwaliteitsimpulsen stelt de provincie eveneens subsidie beschikbaar.

Natuurbescherming
We gaven verschillende adviezen af over ruimtelijke ontwikkelingen waarbij het NNN of belangrijk weidevogelgebied aangetast lijkt te worden, en natuurcompensatie nodig is.

In totaal liepen er in 2023 5 natuurcompensatieprojecten, waarvan 2 projecten ook (nagenoeg) in 2023 tot afronding kwamen. Dit gaat om herinrichting van provinciale wegen, een dijkversterking en verbetering watervoorziening door waterschappen en een gemeentelijk project. Daarnaast kwamen er ongeveer 10 natuurcompensatieprojecten in voorbereiding. Ook verleenden we in 2023 formeel goedkeuring aan 2 projecten waar compensatie mee is gemoeid. Dit is, gezien het aantal plannen/initiatieven dat men de provincie voorlegt, een beperkt aantal. Initiatiefnemers kiezen soms namelijk voor alternatieve plannen waarbij geen sprake is van aantasting van het NNN of van belangrijke weidevogelgebieden. Dit was bij een deel van de situaties - na advisering van de provincie - het geval. Ook zit een aantal initiatieven nog in een verkenningsfase. Er zijn dan nog geen formele (ruimtelijke) besluiten genomen, zoals vaststelling van een bestemmingsplan of projectplan Waterwet. Maar hierover kunnen dan al wel gesprekken lopen met de provincie. Wat opvalt is dat er in 2023 extra inzet moest worden gepleegd op adviseren over mogelijke locaties voor duurzame energieopwekking in relatie tot NNN en belangrijk weidevogelgebied. Dit is het gevolg van de toenemende behoefte aan locaties voor duurzame energieopwekking, terwijl de ruimte beperkt is.

Natura 2000
In 2023 stelden we de Subsidieregeling natuurmaatregelen 2023-2025 en SKNL open. Dit is voor de uitvoering van maatregelen voor het halen van de natuurdoelen in de Natura 2000-gebieden. Deze regeling is een succes: er zijn veel subsidies aangevraagd en verleend. Dit leidt de komende jaren tot de uitvoering van veel natuurherstelmaatregelen. We startten met het evalueren van de huidige beheerplannen en het schrijven van nieuwe beheerplannen. Dit laatste voor de gebieden Boezems Kinderdijk, Coepelduynen, Donkse Laagten, Duinen Goeree & Kwade Hoek, Meijendel & Berkheide, Oudeland van Strijen en Voornes Duin. We startten met de laatste stap van de natuurdoelanalyses voor het totaalinzicht in de VHR-doelen. Deze stap houdt in dat we in beeld brengen hoeveel van elk VHR- doel er in de provincie aanwezig is, hoeveel potentie er is en of er mogelijkheden zijn om te ‘schuiven’ met doelen tussen N2000-gebieden. Het gaat in principe alleen over de Natura 2000-gebieden, maar is ook een belangrijke stap in het realiseren van de bredere Vogel- en Habitatrichtlijn
(VHR)-doelen. Want na afronding kunnen we bepalen wat nog nodig is buiten N2000 om de VHR-doelen te realiseren.
Als laatste ontwikkelden we het Datamanagementsysteem (DMS) verder, en vulden we deze met o.a. de maatregelen, zoals geformuleerd in de subsidieaanvragen. Met dit DMS zetten we een belangrijke stap in de beheersing van N2000 in samenwerking met de terreinbeherende organisaties.

Programma Natuur/Uitvoeringsprogramma Natuur
Voor het uitvoeren van maatregelen ten behoeve van stikstofgevoelige natuur binnen Natura 2000-gebieden stelden we de subsidieregeling open en beschikten we deze. Om de realisatie van de NNN te versnellen, vond bestuurlijke besluitvorming plaats over de inzet van volledige schadeloosstelling binnen Gouwe Wiericke. Ook is de voorbereiding voor het bij het Rijk in te dienen maatregelenpakket voor de tweede fase Programma Natuur (SPUK2-regeling, 2024-2030) in volle gang. Openstelling voor indiening is maart 2024.

Natuurmonitoring

Natuurmonitoring is cruciaal om te kunnen bijsturen op natuurdoelen. In 2023 verzamelden we informatie voor onder andere de langlopende meetnetten van weidevogels, vegetatie en winter-watervogels. Voor Natura 2000 vonden onderzoeken plaatsom de Natura 2000-habitats en -soorten in beeld te brengen. In het kader van datagedreven werken zetten we een datamanagementsysteem voor natuurinformatie op, en ontsluiten we natuurinformatie beter.

Agenda Natuurinclusief
In februari stelden GS de Contouragenda Natuurinclusief Zuid-Holland vast. De contouragenda kent 33 acties, verdeeld over 10 domeinen (toekomstbestendig bouwen, energie, financiële sector, infrastructuur, landbouw, onderwijs en bewustwording, recreatie en toerisme, watergezondheid, en economie en industrie). Het beschrijft zowel de huidige situatie als de vervolgstappen, die nodig zijn om te komen tot een natuurinclusief Zuid-Holland in 2050. Op een aantal acties zetten we in 2023 mooie stappen, waaronder op het gebied van natuurinclusieve landbouw, natuurinclusief isoleren en bouwen, en groenblauwe dooradering in het stedelijk gebied. Daarnaast leverden we actief inbreng aan de landelijke agenda Natuurinclusief 2.0. Ten slotte maakten we een start met het opstellen van de volwaardige agenda Natuurinclusief Zuid-Holland, die in het voorjaar 2024 klaar is.

Soortenbeleid
Onder het nieuwe soortenbeleid van Zuid-Holland werkten we in 2023 via verschillende sporen aan de bescherming en versterking van natuur binnen én buiten de natuurgebieden:

• Icoonsoorten:
  • De 40 icoonsoorten representeren de diverse typen natuur. Zij zijn een graadmeter voor de biodiversiteit in Zuid-Holland. Dit jaar is ingezet op het verbeteren van het leefgebied van deze soorten via de, volledig aangevraagde, subsidieregeling “realisatie leefgebied icoonsoorten, landschapselementen en voedselbossen” onder de Srg. Hiermee konden particulieren, boeren, bedrijven en overheden subsidie aanvragen om diverse maatregelen te treffen. De regeling is een combinatie geworden met het bos- en bomenbeleid voor een meer integrale aanpak.
  • Ook stelden we een handreiking “versterken biodiversiteit bij stedelijke ontwikkelingen” op. Deze geeft richtlijnen voor hoe we de natuur en biodiversiteit kunnen versterken. En voor waar plannen voor stedelijke opgaven op getoetst zullen worden. Deze aanpak kan ook bijdragen aan een Basis Kwaliteit Natuur. Ook werkten we aan het opzetten van een basis Monitoring Icoonsoorten, voor het meten van de ontwikkelingen.
• Bijenlandschap: In 2023 ontstond de basis voor het uitbreiden van de Groene Cirkel Bijenlandschap van de regio Leiden naar een Zuid-Holland-dekkend Bijenlandschap. Hiervoor haakten alle omgevingsdiensten van Zuid-Holland aan, om regionaal bij te dragen aan de realisatie van dit bloemenrijke netwerk voor bestuivers.

Boerenlandvogels
Voor het herstel van de boerenlandvogels voerden we de volgende activiteiten uit:

• Via de Subsidieregeling ‘groen/verbetering leefgebied grutto en patrijs’ maakten we middelen vrij voor inrichtings- en beheermaatregelen in natuurgebieden en landbouwgebied, die in 2024 worden uitgevoerd.
• In 2023 zetten we flink in op meer communicatie rondom boerenlandvogels en het Actieplan Boerenlandvogels. Zo verstuurden we bijvoorbeeld 2 nieuwsbrieven, hielden we een weidevogelsafari en organiseerden we een drukbezochte kennisdag. Daarnaast gingen agrarische collectieven in 2023 met steun van de provincie aan de slag: activiteiten op het gebied van communicatie, onderzoek en kennis. Zoals het organiseren van kennisbijeenkomsten en het maken van flyers of publicaties.
• In 2023 startte de werkgroep ‘Kuikenoverleving en predatie’, waarin betrokken partijen actuele ontwikkelingen delen. Ze werken daar ook aan een verbetering van de monitoring van predatie. In 2023 vonden 2 onderzoeken plaats op het gebied van kuikenoverleving, die een goed beeld geven van de problemen in natuurgebieden en het landbouwgebied.
• In het voorjaar van 2023 kwam de inrichting van het weidevogelgebied in de Zoetermeerse Meerpolder tot afronding. Er kwam onder andere voor de beleefbaarheid een kijkwand  aan de rand van het gebied waarvandaan het gebied goed bekeken kan worden.
• In maart 2023 tekenden we een samenwerkingsovereenkomst voor de realisatie van het weidevogelkerngebied Zuidpolder. De gemeente Pijnacker-Nootdorp, Staatsbosbeheer, en Hoogheemraadschap Delfland tekenden deze ook. In de zomer van 2023 waren er in dit kader onderzoeken  en volgde er een inrichtingsontwerp. Met de zittende pachters sloten we in december 2023 voor 3 jaar nieuwe pacht af, die zich richt op weidevogelbeheer. Daarnaast komen we tot een beter aaneengesloten weidevogelkerngebied door het verwerven van gronden via een kavelruilproces. De eerste percelen (6,2 ha) verwierven we in 2023.
• In 2023 startten we met een verkenning van de mogelijkheden voor het Aanvalsplan Grutto in Midden-Delfland.
• In 2022 ging Staatsbosbeheer een samenwerking aan met het Waterschap Hollandse Delta om het waterbeheer van het Oude Land van Strijen te verbeteren. Dit leidde in 2023 tot een verbreding van het herstelproject Oude Land van Strijen ten behoeve van weidevogels. De provincie financiert dit. De uitvoering zal in 2024 starten.
• In 2023 telden we in het kader van de beleidsmonitoring in 3 gebieden. Daarnaast monitorden we extra in de Alblasserwaard, omdat daar geen recente gegevens beschikbaar waren van de broedparen van weidevogels.

Bos- en bomenbeleid
In 2023 zetten we via het bos- en bomenbeleid in op de uitbreiding van bos, houtige landschapselementen en voedselbossen. Dit pakten we via verschillende sporen aan:

• Subsidieregelingen onder de Srg:
  • 'Meer Bos': middels deze regeling stelden we geld beschikbaar voor de aanleg van een bos van ca 15 ha in de gemeente Barendrecht.
  • 'Realisatie leefgebied icoonsoorten, landschapselementen en voedselbossen': met deze regeling stelden we geld beschikbaar voor 4 voedselbossen en een grote verscheidenheid aan houtige landschapselementen, verspreid door de hele provincie.
• Vervolg inzet van de Bosmakelaar. De bosmakelaar ondersteunt initiatieven van gemeenten, bedrijven en inwoners om meer bos en bomen te realiseren. Hij brengt betrokkenen bij elkaar, maakt ambities inzichtelijk en verbindt markt- en overheidsfinanciering aan geschikte locaties.
• Via het SPUK-budget leverden we een bijdrage aan de start van de realisatie van het Koning Willem I Bos in gemeente Zuidplas, van ca 8 ha.
• ‘Meer Bomen Nu’: met dit actiegerichte project dragen we bij aan het vergroenen van tuinen, erven, bedrijven en gemeenten. In de winter van 2022-2023 kregen 51.590 jonge boompjes een tweede kans om uit te groeien tot volwassen boom.
• Provinciaal budget versnellingsgeld ZH-PLG, Recreatieschap Voorne Putten (bosuitbreiding als kwaliteitsimpuls in bestaand recreatiegebied, 34 ha).

Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer
In 2023 startte een nieuwe periode voor het Agrarisch Natuurbeheer. Het agrarisch natuur- en landschapsbeheer maakt onderdeel uit van het Nationaal Strategisch Plan. Agrarische collectieven organiseren dit. Het overkoepelende doel is om de achteruitgang van biodiversiteit en de waterkwaliteit, en klimaatverandering tegen te gaan. De collectieven maakten eind 2022 gebiedsplannen. Hierin beschrijven zij voor de komende 6 jaar hoe ze met agrarisch natuur- en landschapsbeheer (ANLb) willen inzetten op deze doelen. De provincie, de waterschappen en RVO beoordeelden deze plannen. Eind 2023 beschikten zij ze. We verhoogden het beschikbare bedrag flink, om onderstaande redenen:

• Indexering van de tarieven. De vergoedingen van de beheerpakketten waren gebaseerd op kostprijsberekeningen van rond 2015. Gemiddeld zijn de tarieven met 20% gestegen;
• Extra ambities/optimalisatie van beheer, onder andere naar aanleiding van de tussenevaluatie van het ANLb;
• Extra eisen vanuit de provincie met betrekking tot bemesting, plas-dras en zwaar beheer.

LIFE IP All4Biodiversity
Voor een goede aansluiting van het programma LIFE IP All4Biodiversity op het ZH-PLG ontwikkelden we concrete ‘tools’. Voorbeelden hiervan zijn:

• KANO: een instrument waarmee betrokkenen in de gebieden een ‘kansenanalyse natuur’ (KANO) invullen, en de drukfactoren die van invloed zijn op het niet halen van de Natura 2000 doelen, uitwerken. Dit vormt de input om gezamenlijk de maatregelen te ontwerpen die mogelijk zijn. Het voordeel is dat dit de basis vormt voor de start van een gezamenlijk gebiedsproces (governance) en het verkrijgen van draagvlak.
• Training: LIFE ontwikkelde een training waaraan gebiedsmanagers, projectleiders, etc. deel kunnen nemen en waarin ze tools en ideeën aanreiken om het eigen gebiedsproces vorm te geven.
• Voor de volgende fase testen we de toolbox onder meer in het ZH-PLG overgangsgebied Mient Kooltuin/Groene Zone.
• De pilot ‘Donkse Laagten’ kwam inmiddels ‘formeel’ tot afronding. Wel vindt nog een uitfasering plaats doordat stalmaatregelen mest/mestscheiding worden afgerond. De komende jaren vindt er ook nog de nodige monitoring plaats.

Stichting Deltaplan Biodiversiteit
Als commitment aan de Stichting Deltaplan Biodiversiteitsherstel werkten we aan de uitwerking van 10% groenblauwe dooradering in het landelijk gebied. Dit was als onderdeel van het ZH-PLG en volgens het Aanvalsplan Landschap. Verdere onderdelen van het commitment zijn de uitwerking van basiskwaliteit natuur en de provinciale icoonsoorten, de uitwerking van een bijenlandschap, en de ontwikkeling van een natuurinclusieve landbouw.

In het provinciale beleid streven we naar evenwicht in de dieren- en plantenpopulaties en de afweging van belangen van natuur en samenleving. Naast onze wettelijke taken in het kader van de Wet Natuurbescherming, nemen we, waar nodig, maatregelen. Dit doen we als bepaalde soorten het moeilijk hebben of als soorten schade veroorzaken, een bedreiging vormen voor de veiligheid, of de natuurdoelen onder druk zetten.

Vergunning, handhaving en toezicht
De wettelijke taken vergunningverlening, toezicht & handhaving voerden we uit voor Natura 2000, stikstof, faunabeheer, houtopstanden en soortenbescherming op grond van de Wet natuurbescherming. In 2023 nam het aantal aanvragen bij de omgevingsdienst Haaglanden ten opzichte van vorige jaren weer verder toe. Dat geldt ook voor het aantal meldingen rondom de wet natuurbescherming (m.n. op de onderwerpen soortenbescherming en Natura 2000) waar omgevingsdienst Zuid-Holland-Zuid op moet acteren vanuit toezicht en handhaving. We merken een toenemende spanning tussen soortenbescherming en ontwikkelingen van maatschappelijke functies, zoals woningbouw, energie en drinkwater. Hierdoor neemt de complexiteit binnen dit taakveld toe.

In 2023 lag op 2 zaken een extra focus: het voortzetten van voorlichting en afstemming met gemeenten over lopende aanvragen voor soortenbescherming, en het bevorderen en afhandelen van aanvragen voor soortenmanagementplannen. Daarnaast boden we het soortenbeleid begin 2023 aan Provinciale Staten aan, en is dit vastgesteld.

Exotenbestrijding
Als provincie gaven we uitvoering aan onze wettelijke verantwoordelijkheid op het bestrijden van Rosse stekelstaarten, en het opsporen en verwijderen van nestlocaties van de Aziatische Hoornaar. Ook werken we aan een planstudie voor de bestrijding of beheersmogelijkheden voor de kleine waterteunisbloem op het eiland Tiengemeten in de Hoeksche waard. Daarnaast maakten we een start voor de aanpak en prioritering van wijdverspreide invasieve exoten. Dit door met TBO’s, waterschappen en een vertegenwoordiging van gemeenten een plan van aanpak op te stellen.  

Faunabeheer
BIJ12-Faunafonds verleende namens de provincie Zuid-Holland tegemoetkomingen aan agrarische ondernemers voor schade veroorzaakt door in het wild levende, beschermde dieren. Ook verleende zij subsidie voor de ganzenrustgebieden.

Vitale Landbouw algemeen
2 023 was een opbouwjaar van een landbouwteam. Door uitbreiding van de capaciteit startten we met het op orde brengen van de interne kennisopbouw rond akkerbouw en veeteelt. Hiermee werd het ook makkelijker om de uitwisseling met de buitenwereld goed te organiseren. Zowel via het centrale Landbouw Loket als via de diverse netwerken. Dit kwam de ambtelijke deskundigheid en betrouwbaarheid ten goede. Dit alles in de context van landelijke onduidelijkheid door verkiezingen en nieuwe kabinetsformatie.

Boeren met Perspectief
Dit initiatief richt zich op het samenbrengen van boeren rond de Nieuwkoopse Plassen. Het heeft als doel om in gezamenlijkheid te werken aan de oplossingen voor de vraagstukken in die regio. Met name rond de uitstoot en afzetting van stikstof. We maakten de eerste afspraken over de invoering van een meetsysteem ‘stikstof’ op de deelnemende bedrijven.

Kritische Prestatie-indicatoren (KPI's)
Om met de boeren 'bottom-up' afspraken te maken moet er een stelsel van KPI's komen. Dat betekent dat we moeten meten, en normen moeten stellen. Dit blijkt een lastige opgave, omdat de meetinfrastructuur nog niet bestaat. Daarom is het lastig om de normen juridisch te borgen. We verkenden de bruikbaarheid van de 'Kringloopwijzer’, een verantwoordingsysteem van de sector. Experimenten, zoals Boeren met Perspectief vergroten inzichten op dit onderwerp.

IBP Zuidwestelijke Delta
In 2023 deden we een uitvraag voor projectvoorstellen om de resterende middelen uit het programma te benutten. Daarnaast rapporteerden we over de opgedane kennis vanuit het programma voor het ZH-PLG. De communicatie met de betrokkenen van het programma liep via een website en een nieuwsbrief.

GLB: POP3
In 2023 verleenden we geen nieuwe Plattelandsontwikkeling Programma (POP3)-subsidies meer.
Het POP3-programma faseren we in 2023 en 2024 uit. Projecten die vanaf 2015 subsidie kregen, worden uitgevoerd of afgerond.

GLB: NSP
In 2023 trad het Nationaal Strategisch Plan (NSP) in werking. Met subsidie voor de LEADER-beheerkosten stellen we de 4LEADER-groepen in Zuid-Holland in de gelegenheid om het LEADER-programma voor de jaren 2023–2027 uit te voeren. Met subsidie voor watersystemen zijn de waterschappen in Zuid-Holland in staat om de komende 3 jaar investeringen in watersystemen te doen, voor de Kaderrichtlijn Water (KRW) en nitraatrichtlijn-doelen. Voor 2023 stond nog een aantal openstellingen gepland (LEADER-projecten en productieve investeringen landbouw). Deze gaan naar 2024 door beperkte capaciteit bij het RvO.

Subsidieverlening voor coaching/bedrijfskundig advies
Er waren diverse aanvragen. Ook is een aantal aanvragen in voorbereiding.

Subsidieverlening voor waterinfiltratiesystemen gecombineerd met verduurzamingsmaatregelen
We zijn met diverse aanvragers in gesprek om aanvragen voor te bereiden. Er is in totaal € 8 miljoen beschikbaar. Rijksmiddelen financieren een deel van het budget.

IBP Veenweiden
Het Programma Vitaal Platteland Hollands-Utrechtse Veenweiden (IBP-VP-HUV) zet in op een duurzaam gebruik van de slappe bodem in de Hollands-Utrechtse veenweiden.
In 2023 legden we waar mogelijk de verbinding tussen de IBP Veenweide-pilots en het Nationaal Programma Landelijk Gebied. Daarnaast verleenden we een subsidie aan een nieuwe pilot genaamd Yuverta. Hiermee startte het praktijkonderzoek Water en Bodem. Verder startte een pilot in Stein-Zuid (Gouda) en ontwikkelden we een inspiratiekaart duurzaamheidsmaatregelen voor melkveehouders. Het totaal aantal pilots komt in dit IBP op 7.

Klimaat en Bodemdaling
In het Klimaatakkoord ligt vast dat de provincies een proces organiseren/faciliteren met grondgebruikers (onder andere boeren), maatschappelijke partijen, bewoners, en medeoverheden, gericht op een regionale veenweidestrategie per provincie. Samen werken wij aan het toekomstbestendig maken van de veenweidegebieden in Zuid-Holland met een gezonde natuur.
De Strategie Vitale Veenweiden is integraal onderdeel van het ZH-PLG. Naast de gebiedsprocessen in de gebieden Nieuwkoopse Plassen e.o., Krimpenerwaard en Alblasserwaard startten daarmee ook gebiedsprocessen in de andere deelgebieden. Bijvoorbeeld in het Groene Hart Noord en Boskoop.

Daarnaast gebeurde dit in 2023:

• Gedeputeerde Staten stelden de Strategie Vitale Veenweiden op 30 mei 2023 vast. Dit viel samen met het document Proces en samenwerking gebiedsplan Vitale Veenweiden, en met de brief met reacties van de partners. In de Strategie Vitale Veenweiden markeren we de samenwerking die we de afgelopen jaren met de partners opbouwden. In de strategie legden we een eerste verbinding met de opgaven uit het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG).
• Vitale Veenweiden is een Zuid-Hollands programma dat zijn oorsprong vindt in het Klimaatakkoord. Met het vaststellen van de Strategie Vitale Veenweiden, voldoet de provincie aan de opdracht om een veenweidestrategie op te stellen. Met de Strategie markeren wij de samenwerking die we de afgelopen jaren in Zuid-Holland opbouwden. Daarnaast is Veenweiden een kerngebied binnen het ZH-PLG.
• Rond het thema ‘kennis’ zetten we onze bijdrage aan het Nationaal Kennisprogramma Bodemdaling en Funderingen voort.
• Samen met de andere veenprovincies en het Rijk, droegen we bij, en gaven we verder vervolg aan 4projecten van het Nationaal Veenweide Innovatieprogramma (VIP-NL) (natte teelten, veenmos, klei in veen en hoogwaterboerderij).
• Met de Impulsgelden Veenweiden stelde het Rijk middelen beschikbaar voor een veenweidestrategie voor Zuid-Holland. Dit is onderdeel van het ZH-PLG. In 2023 kochten we de landbouwgrond van 1 bedrijf.

Regio Deal bodemdaling Groene Hart
Deze Regio Deal bodemdaling Groene Hart liep van medio 2019 tot eind 2023. Het had als doel om het handelingsperspectief te vergroten van inwoners, boeren, ondernemers, terreinbeherende organisaties, en overheden. Hiervoor werkten zij samen aan een aanpak tegen bodemdaling. Met deze deal waren 27 projecten gemoeid, verdeeld naar de rubrieken: stad, platteland en kennis. (www.bodemdalingdebaas.nl). Met de uitkomsten van deze projecten dragen we bij aan de kennis bij bovengenoemde partijen. Die kunnen ze inzetten als ze te maken krijgen met bodemdaling in de stad of in het landelijk gebied. Het Kenniscentrum Bodemdaling en Funderingen (KBF) zal zorgdragen voor de borging en verspreiding van kennis over dit onderwerp.
In 2023 besloten we om de laatste middelen in te zetten voor projecten die de kennis rondom bodemdaling extra kunnen vergroten en verspreiden (o.a. een bijdrage aan het VNG Jaarcongres 2024). Om de kennis rondom natte teelten te vergroten, komt er een bijdrage aan het project Natte Teelten Wilgen in Business. Ook verlenen we een extra bijdrage aan het pilotproject Polder Bloemendaal, voor onderzoeken naar grondwatermonsters.
Eind 2023 gingen we in gesprek met het Rijk over hoe het onderwerp bodemdaling op de kaart blijft bij verschillende betrokken partijen. Op 5 februari 2024 vindt het slotevenement plaats om deze Regio Deal officieel af te sluiten.

Groene Cirkels
Groene Cirkels raakt aan verschillende provinciale opgaven, waaronder toekomstbestendige landbouw en bodemdaling, maar ook breder (gezondheid, duurzame mobiliteit, biodiversiteit, klimaatadaptatie).
Heineken
In 2023 startten we een hernieuwde samenwerking rond de thema’s toekomstbestendig (drink)watersysteem, energie in balans en een klimaatbestendige brouwerijomgeving. Heineken stoptte met de gft-verwerkingslocatie vanwege de ongeschiktheid van de locatie en een negatieve fiscale doorrekening. Vanuit de Groene Cirkel ontstond door dit project een integrale gebiedsontwikkeling Barrepolder .

Kaas en Bodemdaling
In 2023 vertaalden we de overeenkomst uit 2022 naar een concrete pionier-agenda. Het onderzoek vanuit het ‘Groene Cirkel Living Lab’, gaf in 2023 een impuls aan de verkenning van biodiverse sloten in de Alblasserwaard. Het langjarig programma ‘Kruidenrijk grasland’ stopte. De inzichten hiervan bieden een kans voor melkveehouders om andere verdienmodellen te ontwikkelen. En om een bijdrage te leveren aan het vergroten van de biodiversiteit. Binnen de ontwikkelrichting ‘Mest is goud’ voerden we een verkenning uit naar de belangen van akkerbouwers bij kwalitatief hoogwaardige mest, en het nut en de noodzaak van melkveehouders om hier proactief op in te spelen. Tot slot zetten we samen met het programmateam ZH-PLG in 2023 stappen in de opschaling van onderwaterdrainage.

Farm Frites
In 2023 maakten we samenwerkingsafspraken over de ontwikkeling van een hernieuwbaar landbouwprogramma met McDonald's. Dit met als doel zowel het landschap (water en bodem) duurzaam te beheren, als de productie van voldoende en kwalitatieve aardappels veilig te stellen.

Groene gezonde stad - Met de ambassadeurs scherpten we in 2023 de droom van de Groene gezonde stad aan. We deelden de ambitie om meer gemeenten te laten aansluiten in het netwerk. In de gemeente Dordrecht vond een MKBA plaats voor de wijk De Staart, en in Rotterdam voor het Bospolderplein. Daarnaast was er een omgevingsscan voor een schoolplein De Provenier, Stadshart Alphen aan den Rijn en de wijk de Staart in Dordrecht. Hiermee brachten we in kaart wat de stand van zaken is ten aanzien van biodiversiteit, gezondheid en klimaatadaptatie (bijvoorbeeld hittestress en wateroverlast).

Tuin van Holland - Smaak, gezondheid, de ambitie voor een duurzaam landschap, én een passend verdienmodel voor de boer, komen samen in Groene Cirkel De Tuin van Holland. In 2023 kwamen verschillende projecten tot stand. Het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) biedt in hun personeelsrestaurant nu een assortiment dat (bijna) geheel bestaat uit lokale producten van boeren die werken aan een gezonde bodem en biodiversiteit. Proeftuin Noordwijk inspireert toonaangevende Noordwijkse chefs om vaker te kiezen voor lokale duurzame teelt uit het seizoen. In een challenge van Het Nieuwe Nassen voor de Rotterdamse horeca kiezen deelnemende chefs bij hun inkoop vaker voor inkoop bij lokale natuurinclusieve boeren en experimenteren met lokaal geteelde plantaardige eiwitten. Met storytelling rond agrarische en culinaire vernieuwing, gezondheid, diversiteit en historie inspireert en enthousiasmeert De Tuin van Holland een breder publiek.

Voor toelichting zie beleidsprestatie 5-2-1 Vitale landbouw.

• Vanuit de beleidskaders leverden we input aan en inzet voor de gebiedsplannen van het ZH-PLG, aan het Ruimtelijk Voorstel en aan Water en Bodem Sturend.
• De provincie leverde inzet voor de regionale uitwerking van de Deltaprogramma’s Zuidwestelijke Delta (ZWD) en Rijnmond-Drechtsteden (DPRD). Zo werkten we intensief samen om het Plan van Aanpak op te stellen voor de herijking van de voorkeursstrategie van DPRD.
• De provincie leverde inzet voor het kennisprogramma Zeespiegelstijging.

We werkten aan onze wettelijke taken waaronder:

• De provincie was betrokken bij de voorbereiding van 4 dijkversterkingen (primaire keringen) bij verschillende waterschappen tijdens de verkennings- en de planuitwerkingsfase. De provincie neemt deel aan de ambtelijke en bestuurlijke begeleidingsgroepen van de dijkversterking. Ook adviseerde de provincie over de mer-producten van projecten in de verkennings- en de planuitwerkingsfase.
• De provincie adviseerde bij de voorbereiding van watersysteemmaatregelen in de Alblasserwaard, waaronder een door het waterschap beoogd nieuw boezemkanaal met (regionale) waterkeringen. Men leverde vanuit de provincie een overzicht van de provinciale beleidsmatige en juridische kaders voor het integrale gebiedsplan. Dit vanwege de integraliteit van het project: water, natuur en zonne-energie.
• We voerden met 2 waterschappen voorbereidende gesprekken over mogelijke aanpassingen van de omgevingswaarde (veiligheidsnormen) en/of de status van de regionale waterkeringen.
• We startten met een plan van aanpak, om te komen tot een nieuw ‘Uitvoeringsbesluit regionale waterkeringen West-Nederland’. Dit was in samenwerking met de provincies Noord-Holland en Utrecht, en de 8 inliggende waterschappen.
• De bever is een van de icoonsoorten van Zuid-Holland. Maar bevers vormen ook een groeiend risico voor de waterveiligheid. Dit komt doordat zij in (regionale) waterkeringen graven en daarmee de keringen verzwakken. Dit probleem zetten wij, in samenwerking met de collega’s van Natuur, zowel ambtelijk als bestuurlijk, op de agenda. In geval van noodsituatie zijn beheer mogelijkheden geregeld. We onderzoeken of een pro-actievere aanpak van de bever noodzakelijk is in het kader van de waterveiligheid.
• Om invulling te geven aan de EU-Richtlijn Overstromingsrisico’s (ROR) werkte de provincie mee aan de voorlopige risicobeoordeling (VORP) en aan de werkgroep Kaarten. Voor de organiseerden wij een regiobijeenkomst met het Rijk, provincies, waterbeheerders en veiligheidsregio's. Daarnaast leverden we inzet voor de ontwikkeling van de nieuwe Landelijke Databank Overstromingsinformatie (LDO). Samen met 5 waterschappen en 3 provincies werkten we aan een nieuw overstromingsmodel voor de Randstad.
• In het droge voorjaar namen we deel aan het Regionaal Droogte-overleg. Hierover informeerden we het college actief. Ook in het natte najaar informeerden we het college actief over de sluiting van de Maeslantkering en de rivierafvoer van de Rijn.

• Belangrijke dossiers die veel aandacht vroegen, zijn onder andere de Kaderrichtlijn Water (KRW), drinkwater en PFAS in het zwemwater.
• We leverden inbreng aan het ZH-PLG en de gebiedsplannen. In het ZH-PLG zijn maatregelen benoemd ter verbetering van de waterkwaliteit, waaronder:
  • Vermindering van uitstoot in de tuinbouw, door bijvoorbeeld het versterken van het lopende project ‘de emissieloze kas’;
  • Vermindering van uitstoot in de bomen- en de bollenteelt. Dit was in nauwe samenwerking met de waterschappen en de landbouworganisaties.
  • Onder de vlag van het ZH-PLG doen we samen met de waterschappen onderzoek naar nutriëntenherkomst en de belasting op het water.
• In de Duin- en Bollenstreek startten we in het kader van het ZH-PLG in 2023 met het opzetten van een plan om te komen tot regiocertificering. Dit helpt telers om hun bedrijfsvoering te verduurzamen. Ze kunnen op een gestructureerde en inzichtelijke manier de doelen van het ZH-PLG halen, en voldoen aan de Kaderrichtlijn Water. We bereiken doelen door het verminderen van de fosfaatuitstoot, en het terugdringen van de uitstoot van gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater en grondwater.
• Naast ZH-PLG leverden we input en inzet voor het Ruimtelijk voorstel en Water en Bodem sturend.
• We onderzochten met de waterschappen en landbouworganisaties hoe er minder gewasbeschermingsmiddelen gebruikt kunnen worden, om zo de KRW-doelen te halen. Zo werkten we in de glastuinbouwconcentratiegebieden West- en Oostland aan een ambitieus maatregelenpakket. Dit heeft als doel het gebruik en de uitstoot van gewasbeschermingsmiddelen door glastuinbouwondernemers te verminderen. Ook in de andere gebieden zijn vergelijkbare maatregelen in ontwikkeling om de bedrijfsvoering aan te passen, om zo de KRW-doelen te halen.
• Op initiatief van de minister van Infrastructuur en Waterstaat startte een KRW-impulsprogramma (Kamerbrief 5 juni 2023), met daarin actielijnen om de KRW-doelen te halen. In dat kader startte de provincie met de omgevingsdiensten een traject, gericht op een extra impuls op de VTH-taken voor afvalwaterlozingen.
• De provincie is bestuurlijk voorzitter van het Regionaal Bestuurlijk Overleg (RBO) Rijn-West. Hierin werken we samen met andere partijen aan de strategische agenda en uitvoering van maatregelen om de KRW-doelen te bereiken.
• De provincie zette zich in om meer inzicht te krijgen in grondwateronttrekkingen. Zodoende probeert de provincie meer grip te krijgen op processen in de ondergrond. Dit voor 3D-ordening, de ruimtelijke puzzel en water en bodem sturend.
• De provincie gaf opdracht voor het laten ontwerpen van een ‘freatisch grondwatermeetnet veenweiden’. Dit heeft als doel: kennis, bewustwording, en een betere monitoring van de vermindering in koolmonoxide-uitstoot, en veenbodemdaling.
• De provincie is bevoegd gezag voor het MER-traject van Dunea ‘drinkwatervoorziening van de toekomst’. Hierin zoeken we naar nieuwe bronnen voor drinkwater. De Notitie Reikwijdte en Detailniveau stemden we af met de omgeving en lag ter inzage.
• De provincie is bevoegd gezag voor het MER-traject van Oasen waar men een nieuwe oevergrondwaterwinning in de Krimpenerwaard of Alblasserwaard ontwikkelt. In dit kader vonden diverse ambtelijke en bestuurlijke overleggen plaats om MER-fase 1, locatiekeuze, een stap verder te brengen.
• De provincie droeg op het gebied van drinkwater bij aan nationale programma's zoals het ‘plan van aanpak drinkwaterbesparing’ en het ‘actieprogramma leveringszekerheid drinkwatervoorziening 2030’. Dit doen we omdat deze programma’s onze wettelijke taken rondom drinkwatervoorziening ondersteunen.
• Samen met onze partners stelden we een voorstel voor wijziging van beleid voor brijnlozing, grondwateronttrekking en -infiltratie op. Het voorstel beschrijft onder welke voorwaarden brijnlozing is toe te staan. De wijziging was onderdeel van de internetconsultatie voor de wijziging van het omgevingsbeleid.
• We voerden veel overleg met de Omgevingsdienst Haaglanden, de aanvrager en (intern) met Natuur, om te komen tot een correcte vergunningsaanvraag. En om uiteindelijk de vergunning te kunnen verlenen. Dit in het kader van een aangevraagde ontheffing Wet Natuurbescherming (soortenbescherming) vanwege drinkwaterwinning.