Wat hebben we bereikt?

Vanaf oktober 2022 startten we een traject om de samenwerkingsafspraken Woningbouw Zuid-Holland uit te werken in 5 regionale realisatieagenda's (regionale woondeals). Dit is voor de regio's Holland Rijnland, Haaglanden, Midden-Holland, Rotterdamse regio en de samenwerkende woonregio's Zuid-Holland Zuid (Drechtsteden, Alblasserwaard, Hoeksche Waard, Goeree-Overflakkee). In de regionale realisatieagenda's onderschrijven de partijen de volgende doelstellingen:

• in de periode 2022 t/m 2030 krijgt Zuid-Holland er 235.460 woningen bruto bij;
• elk regionaal woningbouwprogramma bestaat vanaf het planningsjaar 2025 voor twee derde uit betaalbare woningbouw (sociale huur, middenhuur, betaalbare koop tot € 355.000), waarvan woningcorporaties de helft bouwen;
• elke gemeente maakt een beweging naar minimaal 30% sociale huur in de woningvoorraad.

Om deze doelstellingen te behalen, bepaalden we ook kritische succesfactoren.

In 2023 tekenden alle 50 gemeenten, de minister, de provincie en bijna alle corporaties in Zuid-Holland de 5 regionale realisatieagenda’s. Veel marktpartijen en netbeheerders gaven een steunverklaring af.

Versnelling woningbouw
1. Subsidieregeling Vliegende Brigade Zuid-Holland
In 2023 ontving de provincie 62 subsidieaanvragen die ze allemaal positief beoordeelde. Het voor 2023 beschikbare budget van € 7,5 mln is volledig uitgeput en dekt 58 subsidietrajecten. Hiermee zijn in totaal ongeveer 68.000 woningen gemoeid (het gaat om een grove inschatting omdat het projecten in de voorfase betreft). 4 subsidieaanvragen die we eind 2023 ontvingen, kunnen we niet meer uit het budget van 2023 financieren (deze komen in 2024 tot besluitvorming).

Gemeenten maken gebruik van de subsidieregeling Vliegende Brigade voor de externe inhuur van capaciteit en expertise om woningbouwprojecten in de voorfase verder te brengen. Bijvoorbeeld voor het opstellen van bestemmingsplannen of omgevingsplannen, stedenbouwkundig ontwerp, mobiliteitsadvies en procesmanagement, of het inschakelen van een planeconoom. Vaak gaat het om binnenstedelijke transformatieprojecten (groot en klein) waar een tekort is aan specifieke expertise.

Gemeenten van groot tot klein weten inmiddels goed gebruik te maken van deze subsidieregeling. Hoewel bij aanvang van de regeling (april 2021) nog de nadruk lag op de (middel)grote stedelijke gemeenten, dienden in 2022 en 2023 meer landelijke en suburbane gemeenten een aanvraag in. Tussen april 2021 en december 2023 maakten 37 van de 50 Zuid-Hollandse gemeenten gebruik van de Vliegende Brigade.

2. Andere subsidieregelingen:
Subsidieregeling Knelpuntenpot sociale huur en middenhuur Zuid-Holland: Woningbouwprojecten voor sociale huur en middenhuur staan onder druk: de businesscase kent vaak een onrendabele top. Om deze projecten mogelijk te maken, springt de provincie bij met de Subsidieregeling ‘knelpuntenpot sociale huur en middenhuur’. Hiermee realiseren en versnellen we projecten, mits de aanvragen voldoen aan de voorwaarden van de subsidieregeling. In 2023 stelden we de Knelpuntenpot tweemaal open voor aanvragen, met in totaal een subsidieplafond van € 4 mln. In de periode 16 januari tot en met 16 april 2023 stelden we de derde termijn open met een beschikbaar subsidieplafond van € 2,5 mln. Men overvroeg dit subsidieplafond ruimschoots. Na een extra verhoging van het subsidieplafond met € 1,5 mln stelden we de vierde termijn open. Dit was voor aanvragen in de periode 1 november tot en met 31 december 2023. De verwachting is dat het subsidieplafond volledig benut kan worden.

• Subsidieregeling Woonvormen senioren Zuid-Holland: Met deze subsidieregeling versnellen we de bouw van betaalbare woningen voor senioren. De woningen zijn levensloopbestendig en hebben een gemeenschappelijke ruimte voor ontmoeting en saamhorigheid. Deze subsidieregeling stelden we in 2023 opnieuw open. Dit keer met een subsidieplafond van € 1,7 mln. Alle gemeenten konden in dit kalenderjaar 1 aanvraag indienen voor deze subsidieregeling. Met 8 aanvragen is het budget in 2023 iets overschreden. Hierdoor krijgt de laatste aanvrager een lager bedrag dan aangevraagd. Totaal kunnen we met de subsidie 302 sociale huurwoningen en 153 middeldure huurwoningen versneld realiseren.
• Subsidieregeling Plankosten collectieve wooninitiatieven Zuid-Holland: In 2022 stelden we deze subsidieregeling voor het eerst open. Groepen die gezamenlijk een collectieve woonvorm (bijvoorbeeld geclusterde woningen voor ouderen of jongeren) willen bouwen, kunnen € 15.000,- aanvragen als bijdrage in de plankosten tijdens de haalbaarheidsfase. In tegenstelling tot de andere subsidieregelingen voor woningbouw die gericht zijn op gemeenten, zijn inwoners de doelgroep van deze subsidieregeling. Op basis van het subsidieplafond in 2023 van € 75.000,- vroegen 4 particuliere initiatieven subsidie aan. Hiermee kunnen ze hun idee voor een collectieve woonvorm verder uitwerken tot een projectplan. Hiermee putten we het budget nagenoeg uit.

3. Versnellen van locaties

• Hbo Traineeship Gebiedsontwikkeling: We breidden de Vliegende Brigade in 2023 uit met 10 hbo trainees Gebiedsontwikkeling. Zij leveren direct capaciteit bij 10 opdrachtgevers in onze provincie. Corporaties en gemeenten dienden in grote getalen opdrachten in om aanspraak te maken op een trainee. Daarna verspreidden en plaatsten we 10 trainees over alle regio's. Anders dan via de Vliegende Brigade-Subsidie, waarbij we experts en adviseurs inhuren, dragen deze trainees bij aan een gebiedsontwikkeling vanuit een juniorrol. Bijvoorbeeld als projectsecretaris of junior projectleiders. Ze produceren onderzoeken en participatietrajecten waar anders te weinig capaciteit voor is. Ze zijn in dienst van de provincie en krijgen 1 dag in de week een opleiding vanuit de provincie. Dit om ook op de lange termijn bij te dragen aan het versnellen van de woningbouw.
• Optoppen, aanplakken, uitplinten: In 2023 richtten we het programma Optoppen, Aanplakken en Uitplinten (OAU) in. Dit draagt bij aan de kennisdeling en samenwerking op het gebied van verdichting- en herstructurering in naoorlogse wijken. De potentie van OAU voor bestaande woongebouwen in de provincie Zuid-Holland is groot. Vergeleken met andere provincies in Nederland is dit zelfs het grootst. Het gaat om een potentiële toevoeging van tenminste 2,4% van de huidige woningvoorraad, goed voor minimaal 28.800 woningen. Het grootste deel van de opgave ligt bij de meergezins-corporatievoorraad met een bouwjaar tussen 1950 en 1980. Dit programma geeft instrumenten aan corporaties. Zij zijn samen met betrokken (Rijks)overheden en de markt dé aangewezen partijen om kennis over OAU te verspreiden en verder te standaardiseren. Onder andere in de ontwikkelingen in de conceptuele bouw voor OAU. Dat laatste is hard nodig om in korte tijd te kunnen voldoen aan de kwantitatieve en kwalitatieve woningbouwopgave in de provincie Zuid-Holland. Zo’n toekomstbestendige bijdrage valt of staat met de koppeling met thema’s als klimaatadaptatie, circulariteit en de energietransitie binnen het bestaande gebouw.
• Flexpool Verdichten en Mixen: Als de beschikbare middelen het toestaan, waaronder het beschikbaar komen van de derde tranche van de ‘Regeling specifieke uitkering flexibele inzet ondersteuning woningbouw’, zullen we in 2025 met een flexpool starten. Vergelijkbaar met de subsidieregeling Vliegende Brigade maken we extra capaciteit mogelijk ter bevordering van de woningbouw. De voorverkenning voor de financiering van die flexpool voerden we in 2023 uit. Anders dan de Vliegende Brigade loopt de Flexpool via een DAS (dynamisch aankoopsysteem). Daarmee zet de provincie dit met een directe opdracht  bij locaties in. Dit om kennisontwikkeling rondom het thema OAU te stimuleren. Flexpool Verdichten en Mixen zet specifiek in op naoorlogse wijken nabij HOV. We maakten kennis met potentiële deelnemers aan de flexpool in een netwerkbijeenkomst dit jaar. Hierbij was veel interesse vanuit architecten, stedenbouwkundigen, projectleiders en communicatie –experts. Zij willen direct bijdragen aan de woningbouwopgave in naoorlogse wijken.
• Versnelling locaties: Dit jaar zetten we vanuit PZH versnellers (medewerkers ten behoeve van versnellen gebiedsontwikkelingen) in om doorbraken te creëren in complexe gebiedsontwikkelingen. Daarin zetten zij het belang van de provincie om naar kansen en een constructieve samenwerking. Dit deden zij voor verschillende gebiedsontwikkelingen in de Oude Lijn: enerzijds door de verschillende informatiestromen richting de provincie te stroomlijnen en bestuurlijke keuzes sneller voor te leggen. Anderzijds door als verbinder een rol te spelen in externe processen en sneller tot een lokale samenwerkingsovereenkomst te komen.

Besluitvorming CID-Binckhorst
Het eerste omgevingsplan voor de Binckhorst realiseerden we in 2023, in aanbouw en in planning. Dit gaat om 5.000 woningen. Het tweede omgevingsplan is in voorbereiding en stellen we naar verwachting rond kwartaal 1 van 2026 vast. Het tweede omgevingsplan biedt naar planning ruimte voor 7.500 woningen. Dit brengt het totaal voor de Binckhorst op 12.500 woningen. In het Central Innovation District realiseren we ongeveer 13.500 woningen, een deel daarvan is al klaar. In beide deelgebieden heeft de gemeente Den Haag nu een sterke focus op het toevoegen van voorzieningen. Voor de Binckhorst is er een strategie voor behoud en toename van het aantal werkplekken. Om ruimte te behouden voor voldoende hoge milieucategorie-bedrijvigheid (HMC) stelden we een woon-werkakkoord op.

Het MIRT-project CID-Binckhorst bevindt zich in de planuitwerkingsfase. Deze fase startte medio 2023 en loopt door tot en met 2026. Vanaf 2027 starten we met de aanleg van het tramspoor.
Het No-regret-pakket is in planning en ontwikkeling, waaronder het Trekvlietspoor en de Velostrada. Onderdelen van dit pakket gaan in 2024 over naar het MIRT-project, met oog op de integraliteit van het project.

4. Versnellen binnen de bouwketen:
Op verschillende manieren - en met een diversiteit aan inzet van beschikbare middelen – zetten we het belang van uitvoering van betaalbare woningen stevig op de (bestuurlijke) agenda. Dit deden we samen met de relevante betrokkenen.
Door netwerken te verbinden, maakten we het voor partijen in de keten makkelijker elkaar te vinden, en de lijntjes kortte houden.

5. Woningbouwprogrammering:
Gedeputeerde Staten stelden op 24 januari 2023 de regionale woningbouwprogramma’s 2022 van de woonregio’s Alblasserwaard, Drechtsteden, Haaglanden, Hoeksche Waard, Holland Rijnland, Goeree-Overflakkee, Midden-Holland en de Rotterdamse regio vast. De regionale woningbouwprogramma’s vormen een belangrijke basis voor de 5 regionale realisatieagenda’s. Met de woningbouwprogramma’s kunnen planprocedures sneller doorlopen worden, zodat de bouw sneller kan starten. Jaarlijks actualiseren we de woningbouwprogramma's. In het tweede deel van 2023 startten we met deze actualisatie, die in we in kwartaal 1 van 2024 afronden.

Ruimtelijke Puzzel
Het College legde ter besluitvorming een nieuwe (ruimtelijke) koers voor aan Provinciale Staten. Duidelijk is dat we met ons huidige beleid niet alle opgaven en behoeften ruimtelijk kunnen ondersteunen, zonder daarbij in te leveren op kwaliteit, welvaart en leefbaarheid.

Deze koers is een eerste stap richting een toekomstbestendig Zuid-Holland. De koers is geen blauwdruk, maar geeft de richting aan voor een strategisch afwegingskader. Dit moeten we nog nader uitwerken en vervolgens nog in het provinciale omgevingsbeleid verankeren.

De nieuwe koers is tevens bedoeld als Ruimtelijk Voorstel aan de minister in het kader van de Ruimtelijke Puzzel. Daarnaast als input voor de nationale Nota Ruimte en als onze agenda voor het aangekondigde Ruimtelijk Arrangement met het Rijk.

Landschapspark Zuidvleugel

• Vlietzone : De gemeenten Rijswijk, Leidschendam-Voorburg, Leiden en de hoogheemraadschappen Delfland en Rijnland stelden in het voorjaar van 2023 het Toekomstbeeld voor de Vlietzone vast. Dit was onder regie van de provincie. De gemeente Den Haag besloot het Toekomstbeeld niet formeel vast te stellen, maar gaf wel aan het te hanteren als basis voor de uitwerking.
• Schiezone : Met de gemeente Delft maakten we nadere afspraken over de inhoudelijke voorwaarden en de timing van de subsidieaanvragen voor de 3 groene landschapsparkprojecten (rond Tanthofdreef, de fietsverbinding/ecoduct A13 en de Gelatinebrug). Hiervoor maakten PS eerder in de begroting €3 miljoen vrij.
• Ook in de andere deelgebieden krijgt het Landschapspark Zuidvleugel verder vorm. Het Nationaal Groeifonds stelde bijvoorbeeld in het voorjaar van 2023 middelen beschikbaar. Hiermee kwam de financiering rond voor uitwerking van de Rivier als Getijdenpark, en de projecten Wantij (gemeente Dordrecht) en Feijenoord-eiland (gemeente Rotterdam). En voor 2 andere getijdenparken startten het afgelopen jaar de uitvoeringswerkzaamheden daadwerkelijk: het getijdenpark Keilehaven in het gebied Merwe-vierhavens en het stadsstrand van het Rijnhavenpark.

Ruimtelijke kwaliteit

Ruimtelijke kwaliteit gaat over belevings-, gebruiks- en toekomstwaarde. Het gaat dus niet alleen over ‘mooi’, maar ook over ‘nut’ en ‘duurzaamheid’. Van daaruit starten we vanuit ruimtelijke kwaliteit in principe geen zelfstandige projecten. We dragen juist zoveel mogelijk bij aan programma’s of adviseren op plannen van derden, zodat we de beschikbare capaciteit zo efficiënt mogelijk inzetten. We besteedden het budget dan ook met name aan beleidsontwikkeling, de adviezen van de Provinciaal Adviseur Ruimtelijke Kwaliteit, en aan elementen waarvoor vanuit de programma’s geen financiële ruimte is

Flexwonen
Het programma Flexwonen zetten we ook in 2023 actief voort om de druk op de woningmarkt met een flexibele schil te ontlasten. Gemiddeld realiseerden we in de jaren 2022-2024 21% van de geplande flexwoningen in Zuid-Holland. De in 2022 en 2023 opgeleverde flexwoonprojecten, zijn te vinden in 18 van de 50 gemeenten. Soms is er sprake van meerdere projecten in 1 gemeente. Naast deze 18 zijn er 14 andere gemeenten in onze provincie waar de planvorming al zo ver is, dat we de oplevering in 2024 verwachten. In totaal kwamen er in 2023 2700 flexwoningen in Zuid-Holland bij.

Nieuwkomers
Met de toename van de instroom van Oekraïners, (andere) vluchtelingen en andere spoedzoekers besteedden we in 2023 veel aandacht aan de opvang van ‘nieuwkomers’. Hiervoor richtten we 4 Regionale Regietafels in, die een start maakten met het opstellen van regioplannen. Hierin staat hoe we aan de asielopgave voldoen. Om hierbij te helpen, stelde de provincie een ‘ruimtelijke strategie asielopvang’ vast. Vooruitlopend op de Spreidingswet maakten we op de Provinciale Regietafels in Zuid-Holland afspraken over het realiseren van 10.000 opvangplekken. 

Huisvesting arbeidsmigranten
We maakten in 2023 de nodige vorderingen met de inrichting van het landelijke huisvestingseffect. De tool voor gemeenten, die de VNG ontwikkelt met hulp van onder meer de provincie Zuid -Holland, is bijna klaar. Het Omgevingsbeleid met betrekking tot arbeidsmigranten is toegepast op casussen die zijn aangemeld bij de provincie. Daarnaast voerden we de nodige bestuurlijke overleggen en legden we werkbezoeken af.

Huisvesting statushouders
We sloten 2023 af met het behalen van 85% van de halfjaarlijkse taakstelling. Dit is gezien de omstandigheden, en vergeleken met de rest van de provincies, een goed resultaat (landelijk gemiddelde realisatie: 72%). Eind 2023 maakten we een aanzet met ideeën voor wijziging van het beleidskader. Deze werken we in de loop van 2024 verder uit en brengen we in procedure.

Gebiedsprogramma’s:
Hoeksche Waard/Zuid-Hollandse eilanden
Het afgelopen jaar werkten we aan het verbeteren van de Brede Welvaart. Dit deden we samen met de gemeenten op de eilanden van de Zuid-Hollandse Delta, het waterschap, de Regioboard en de betrokkenen. Uit de welvaartsmonitor blijkt dat de Zuid-Hollandse eilanden steeds beter scoren. Hierdoor is zichtbaar dat de inspanningen tot succes leiden.
Concreet betekent dit:

• We zetten stappen op het gebied van duurzaamheid, bijvoorbeeld door de productie van groene waterstof op Goeree-Overflakkee
• Toeristische gebieden maakten we beter bereikbaar en we versterkten de beleving.
• Op het gebied van duurzame landbouw zetten we vele projecten op, zoals de opening van een educatief inspiratiepunt foodlab, circulaire akkerbouw, strokenteelt, mobiel zonnepark, etc.
• De opzet van onderwijstafels leidde tot verschillende matches tussen onderwijsinstellingen en ondernemers in het gebied
• Om te komen tot een circulaire samenleving en afvalvermindering voerden we meerdere projecten uit.
• We zetten een programma op voor Waterpoort. Thema’s zijn recreatie, water, verzilting en beleving.
• Projecten uit het 3e deel van de regiodeal voerden we uit, en een 5e deel dienden we in bij het Rijk

Zuidplaspolder
In de Bestuurlijke Overeenkomst Ontwikkeling Middengebied Zuidplaspolder van 1 juli 2021 namen we een ontbindende voorwaarde op. Deze houdt in dat er voor 1 juli 2023 een Deelovereenkomst Mobiliteit ondertekend moet zijn. Hierin moeten de afspraken over de te nemen mobiliteitsmaatregelen zijn uitgewerkt. In juni 2023 ondertekenden de gemeenten Zuidplas, Rotterdam en Gouda, en Gedeputeerde Staten deze. Hiermee voldoen we aan de afspraak uit de bestuurlijke overeenkomst.
De gemeente Zuidplas legde in september 2023 het Ontwerpbestemmingsplan voor o.a. de nieuwe woningbouw en bedrijventerreinen ter inzage. Daarmee zette zij een belangrijke stap richting een onherroepelijk bestemmingsplan. Dat plan voor de nieuwe woningbouw en bedrijventerreinen, is nodig: het is een voorwaarde voor de verkoop van gronden van de Grondbank en de provincie in het Middengebied, aan de gemeente Zuidplas.